Rechten en risico's voor de werknemer
Rechten
Minimumgaranties
Als je als werknemer werkt, zijn er een aantal minimumgaranties die altijd van toepassing zijn. Deze garanties gelden ook als je werkt zonder wettig verblijf of zonder arbeidskaart, als je die nodig hebt.
Deze minimumgaranties of basisrechten zijn onder andere:
- recht op het minimumloon: het minimumloon wordt vastgelegd door de betreffende sector.
- recht op vergoeding bij arbeidsongevallen.
- verschillende andere arbeidsrechtelijke regels: ontslagregeling, vergoeding bij afwezigheid wegens ziekte, recht op respect voor je persoon, je lichaam en je eigendommen, betaalde feestdagen en vakantieregeling,...
Van deze minimumgaranties kan niet worden afgeweken, ook al heb je geen schriftelijk arbeidscontract of bepaalt je arbeidscontract iets anders.
Je kan een contract ongeacht je verblijfsstatuut afsluiten, dus ook zonder wettig verblijf. Wat je in je contract opneemt, kan je afdwingen. Maar het bewijzen van het contract, dat vaak niet schriftelijk is, en de inhoud ervan kan problematisch zijn. Daarom is het belangrijk om vanaf het begin bewijsmiddelen te verzamelen.
Voor zelfstandigen gelden deze minimumgaranties niet.
Vermoeden van drie maanden tewerkstelling
Er geldt een vermoeden van drie maanden tewerkstelling als een illegaal verblijvende derdelander op de werkvloer wordt aangetroffen. Tenminste als er een arbeidscontract is. De werkgever moet dan minstens voor die drie maanden loon betalen. Dat loon moet hetzelfde zijn als het loon dat een legaal tewerkgestelde werknemer verdient.
Dit vermoeden van drie maanden tewerkstelling is weerlegbaar.
Risico's
Illegale tewerkstelling
Als je zonder wettig verblijf werkt, kan je daarvoor zelf niet gestraft worden. Enkel je werkgever kan gestraft worden.
Maar als de sociale inspectie een controle uitvoert, terwijl je zonder verblijfsvergunning of zonder arbeidskaart als je die nodig hebt aan het werk bent, moet de tewerkstelling onmiddellijk stoppen.
De sociale inspectie kan die informatie ook aan Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) doorgeven. DVZ kan dan overgaan tot uitwijzing of repatriëring. De informatie kan ook als een negatief element in een verblijfsprocedure beschouwd worden, bijvoorbeeld in een lopende regularisatieaanvraag.
Zwartwerk
Als werknemer kan je wel gestraft voor zwartwerk, ongeacht of je wettig of onwettig in België verblijft. Om gestraft te worden moeten twee voorwaarden vervuld zijn:
- je oefende wetens en willens de arbeid uit, wetende dat deze niet aangegeven werd
- tegen je werkgever werd een proces-verbaal opgesteld voor de niet-aangegeven tewerkstelling
Als deze voorwaarden vervuld zijn, loopt je als werknemer het risico op een boete tussen 60 en 600 euro.
Als je als werknemer zelf een klacht indiende tegen je werkgever of als je het slachtoffer van mensenhandel of uitbuiting bent, loop je geen risico op deze boete.
Klacht indienen
Je kan als illegaal verblijvende werknemer zelf een klacht indienen tegen je werkgever. Bijvoorbeeld als hij je niet het afgesproken loon betaalt.
Ook het Federaal Migratiecentrum en andere werknemers- en vakorganisaties kunnen klachten indienen. De illegaal verblijvende werknemer kan door deze organisaties worden bijgestaan, maar de organisaties kunnen ook optreden zonder dat de werknemer hen daartoe machtigt. Of zelfs als de werknemer al niet meer in België verblijft.
Je mag een illegaal verblijvende derdelands werknemer helpen met het indienen van een klacht. Dit is niet strafbaar.
Mensenhandel?
Illegale tewerkstelling is niet noodzakelijk mensenhandel. Mensenhandel is strafbaar. Het wordt gedefinieerd in artikel 433 quinquies van het Strafwetboek.
We spreken pas van mensenhandel als je werkgever je uitbuit. Uitbuiting kan in verschillende vormen voorkomen. Bijvoorbeeld als je loon onder het minimumloon ligt of als je in gevaarlijke omstandigheden moet werken.