Oekraïne: verblijf en rechtspositie in België

Als Oekraïner heb je geen visum nodig voor binnenkomst en een kort verblijf in België (maximum 90 dagen binnen een periode van 180 dagen). Je moet wel in het bezit zijn van een biometrisch paspoort dat is afgegeven door de Oekraïense autoriteiten. Oekraïners die niet over een biometrisch paspoort beschikken en zich nog buiten de Schengenzone bevinden, moeten een visum aanvragen bij de Belgische ambassade van een gastland buiten de Schengenzone, zoals Roemenië of Moldavië. Indien je je in een gastland binnen de Schengenzone bevindt, kun je je reis naar België verderzetten.

Als Oekraïner met een biometrisch paspoort moet je ook voldoen aan de binnenkomstvoorwaarden. Dit houdt onder andere in dat je bewijs levert van voldoende bestaansmiddelen, het reisdoel, de verblijfsomstandigheden. Lees meer over binnenkomstvoorwaarden. Ook Oekraïners die overwegen om tijdelijke bescherming aan te vragen op het grondgebied tijdens een kort verblijf moeten aan deze voorwaarden voldoen. In tegenstelling tot een verzoek om internationale bescherming is een aanvraag om tijdelijk bescherming immers niet mogelijk aan de grens. De Dienst Grenscontrole van de DVZ past dit in de praktijk ook zo toe en weigert Oekraïners met een biometrisch paspoort die niet aan de binnenkomstvoorwaarden voldoen. Deze praktijk lijkt in te gaan tegen de informatie op de website van de Europese Commissie: "Als u de Oekraïense nationaliteit en een biometrisch paspoort bezit, kunt u aan de grens met uw paspoort de EU binnen. In alle andere gevallen laten EU-landen u op humanitaire gronden toe."

In het najaar 2024 kondigden sommige EU-lidstaten (Duitsland, Frankrijk, Nederland) aan dat zij verstrengde grenscontroles invoeren. Dit verandert niets aan de binnenkomstvoorwaarden.

Wat moet je doen bij aankomst in België? Lees hieronder meer over kort verblijf. 

De Europese Commissie wijst er in haar Mededeling van 21 maart 2022  op dat een veilige doorgang verzekerd moet worden voor derdelanders die wel in veilige en duurzame omstandigheden kunnen terugkeren naar hun land van herkomst. Om dit te verzekeren moeten de lidstaten hen toelaten in de Europese Unie, ook zonder dat zij voldoen aan de voorwaarden van de Schengengrenscode. De Europese Commissie beveelt de lidstaten aan proactief samen te werken om veilige repatriëring mogelijk te maken. Dit doet geen afbreuk aan het recht op het doen van een verzoek om internationale bescherming of het opstarten van een andere verblijfprocedure.

Personen die recht hebben op tijdelijke bescherming maar geen visumvrijstelling hebben voor een kort verblijf (bijvoorbeeld Oekraïners zonder biometrisch paspoort, of derdelands gezinsleden) moeten alle faciliteiten krijgen zodat zij de vereiste visa kunnen verkrijgen om zich te begeven naar het grondgebied van de lidstaat waar ze tijdelijke bescherming willen aanvragen. De formaliteiten moeten zoveel mogelijk beperkt worden. De Europese Commissie doet in dat kader specifieke aanbevelingen in haar Mededeling van 21 maart 2022.

Op 1 maart 2022 werd beslist de Belgische ambassade in Kiev te sluiten. De Belgische ambassade in Kiev is op 11 juli 2022 heropend, maar enkel voor diplomatieke diensten. Voor consulaire diensten aan Belgen die in Oekraïne verblijven, blijft de ambassade van België in Warschau, Polen voorlopig het contactpunt. 

Lees de laatste informatie op de website van de ambassade.

Op de website van de FOD BuZa vind je informatie over de veiligheid in en reisadvies uit Oekraïne. Er wordt aanbevolen zich te registreren op Travellers Online en om contact op te nemen met de Belgische Ambassade in Kyiv.

Ben je Oekraïner en heb je een biometrisch paspoort? Dan ben je vrijgesteld van de visumplicht voor kort verblijf. Je hebt het recht om in de Schengenzone (waaronder België) te verblijven gedurende 90 dagen binnen een periode van de voorbije 180 dagen. Je aankomst in de Schengenzone (bv. Polen, Hongarije of Slowakije) blijkt uit je paspoortstempel of andere bewijzen.

Je moet je na aankomst in België aanmelden bij de gemeente waar je verblijft. Je ontvangt een aankomstverklaring (bijlage 3). Je hoeft dit niet te doen wanneer je in een hotel of ziekenhuis verblijft. Lees meer over de verplichte aanmelding na aankomst in België.

Het wettig kort verblijf voor maximum 90 dagen zal volgens DVZ uitzonderlijk met nog eens 90 dagen kunnen worden verlengd als een veilige terugkeer naar Oekraïne dan nog niet kan.

Als Oekraïner met een biometrisch paspoort moet je in de praktijk ook voldoen aan de binnenkomstvoorwaarden. Dit houdt onder andere in dat je bewijs levert van voldoende bestaansmiddelen, het reisdoel, de verblijfsomstandigheden. Lees meer over binnenkomstvoorwaarden. Dit lijkt in te gaan tegen de informatie op de website van de Europese Commissie: "Als u de Oekraïense nationaliteit en een biometrisch paspoort bezit, kunt u aan de grens met uw paspoort de EU binnen. In alle andere gevallen laten EU-landen u op humanitaire gronden toe."

In het najaar 2024 kondigden sommige EU-lidstaten (Duitsland, Frankrijk, Nederland) aan dat zij verstrengde grenscontroles invoeren. Dit verandert niets aan de binnenkomstvoorwaarden.

Bij wijze van uitzondering kan een aankomstverklaring worden afgeleverd aan Oekraïners die hun land ontvlucht zijn zonder biometrisch paspoort als ze een geldig identiteitsbewijs (bijvoorbeeld een verlopen paspoort, nationale identiteitskaart, rijbewijs of akte van de burgerlijke stand) en bewijs van de datum van hun uitreis uit Oekraïne of binnenkomst in de Schengenzone kunnen voorleggen. Indien de inreisdatum niet met een stempel of ander bewijs bewezen kan worden, wordt ook een verklaring op eer aanvaard (bron: Dienst Kort Verblijf).

Let op: in kort verblijf heb je geen recht om te werken, geen recht op OCMW-steun en kan je in principe niet aansluiten bij de publieke ziekteverzekering in België. Bij wijze van uitzondering kun je beroep doen op dringende medische hulp als je bij een OCMW verklaart dat je tijdelijke bescherming zal aanvragen en pas in België bent aangekomen, .

Op 4 maart 2022 heeft de Raad van de Europese Unie een uitvoeringsbesluit  genomen en gepubliceerd, dat toepassing maakt van Richtlijn 2001/55.  Deze richtlijn laat toe om onmiddellijke en tijdelijke bescherming te bieden in geval van massale toestroom van ontheemden afkomstig uit derde landen, die niet naar hun land van oorsprong kunnen terugkeren. De Raad van de EU heeft besloten dat er sprake is van een massale toestroom in de Unie van ontheemde personen die Oekraïne verlaten door een gewapend conflict. Tijdelijke bescherming is niet hetzelfde als internationale bescherming, dat steeds kan worden aangevraagd en niet noodzakelijk tijdelijk van aard is.

Lees meer over het toepassingsgebied, de procedure en het bijhorende verblijfsrecht.

Hieronder vind je ook een overzicht van de belangrijkste rechten die horen bij het statuut tijdelijke bescherming.

Ben je een familielid van iemand met tijdelijke bescherming? 

• Bekijk dan eerst of je niet zelf in aanmerking komt voor tijdelijke bescherming. Lees meer over de voorwaarden. Als je nog niet in België bent, lees je hierboven meer over hoe je naar België kan reizen. 
• Val je zelf niet onder het toepassingsgebied of kan je niet visumvrij naar België reizen, lees dan op de pagina's over gezinshereniging of het indienen van een aanvraag tot gezinshereniging een optie is voor jou.

De gezinshereniging van bepaalde familieleden met personen met het statuut tijdelijke bescherming wordt geregeld in artikel 57/34 en 57/34/1Vw.

Je hebt altijd het recht om een verzoek om internationale bescherming te doen. Het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) zal beoordelen of je voldoet aan de voorwaarden om als vluchteling erkend te worden of om subsidiaire bescherming te krijgen. In een mededeling kondigt het CGVS aan de behandeling van verzoeken om internationale bescherming van Oekraïense onderdanen tijdelijk op te schorten. Dit geldt ook voor volgende verzoeken. Het CGVS schort ook persoonlijke onderhouden op. Er worden geen nieuwe oproepingsbrieven naar Oekraïners meer verstuurd. Zij blijven dan gewoon 'in asielprocedure'.

Om een verzoek om internationale bescherming te doen, moet je je aanmelden bij het Aanmeldcentrum bij DVZ. Lees meer over internationale bescherming.

Je hebt recht op opvang vanaf het doen van je verzoek om internationale bescherming gedurende de hele procedure (en dus geen financiële OCMW-steun). Gezien het huidige grote tekort aan deze opvangplaatsen, is het niet zeker of je onmiddellijk een opvangplaats zal krijgen. Om die reden en om een overbelasting van het asielsysteem te vermijden, raadt DVZ Oekraïners af om een verzoek om internationale bescherming te doen. Lees meer over de materiële opvang voor verzoekers om internationale bescherming.

Combinatie tijdelijke en internationale bescherming? Je hebt altijd het recht om internationale bescherming te vragen, ook al krijg je de tijdelijke beschermingsstatus of wordt deze ondertussen beëindigd. Het onderzoek van het verzoek om internationale bescherming van iemand met tijdelijke bescherming wordt echter opgeschort tot de tijdelijke bescherming beëindigd wordt.

Je kan als Oekraïner elke gepaste verblijfsprocedure die toegankelijk is voor derdelanders opstarten. Je kan deze procedures ook opstarten wanneer je al een verblijfsrecht op basis van tijdelijke bescherming in België hebt. Naast de hierboven besproken mogelijkheden, staan onder meer de volgende procedures open:

• arbeidsmigratie
• gezinshereniging met een Belg, Unieburger of derdelander
• bijzondere verblijfprocedure voor niet-begeleide minderjarige
  • Let op: elke niet-begeleide minderjarige vreemdeling moet gemeld worden bij Dienst Voogdij en krijgt een voogd toegewezen, ongeacht de verblijfprocedure. Lees meer over de toewijzing van een voogd.
• medische regularisatie (artikel 9ter Vw)
• humanitaire regularisatie (artikel 9bis Vw)
• statuut slachtoffer mensenhandel/mensensmokkel
• …

Je kan vanuit een verblijf op basis van tijdelijke bescherming geen aanvraag indienen voor het bekomen van het statuut van langdurig ingezetene.

In tegenstelling tot verzoekers om internationale bescherming, hebben personen met het statuut van tijdelijke bescherming geen afdwingbaar recht op huisvesting. Gemeenten genieten een zekere autonomiteit om de opvangplaats opnieuw in te vullen door iemand anders wanneer de tijdelijk beschermde bijvoorbeeld voor onbepaalde tijd terugkeert naar Oekraïne zonder melding hiervan aan de gemeente. 

Naast de collectieve opvang (bv in een hotel of in een vakantiepark), kunnen tijdelijk beschermden ook worden opgevangen thuis in een gastgezin of door familie en vrienden. Daarnaast zijn er ook nooddorpen gebouwd in Antwerpen, Mechelen en Gent. 

Bij de registratie in het Eurostation voor het attest tijdelijke bescherming wordt ook meteen de opvangnood meegedeeld aan Dienst Vreemdelingenzaken. Het VLOT-team en Fedasil werken samen om het aantal beschikbare plaatsen in te geven. Er wordt niet gewerkt op basis van een wachtlijst. De meest kwetsbaren kunnen tijdelijk in Ariane verblijven. 

Vervolgens wordt er op lokaal niveau huisvesting gezocht door middel van de VHT (Vlaamse Huisvesting Tool). Dit is een matching-instrument dat de gemeentelijke coördinatoren gebruiken om huisvestingplaatsen te consulteren, te valideren en toe te kennen aan een tijdelijk beschermde. Maar ook lokale besturen, bedrijven en organisaties kunnen de VHT gebruiken om er hun huisvestingplaatsen op aan te melden. 

Voor de verschillende opvanginitiatieven ontvangen steden en gemeentes een opvangsubsidie. Daarnaast is er ook een begeleidingssubsidie voor steden en gemeentes op basis van het aantal tijdelijk beschermden op hun grondgebied. Het is de bedoeling van deze bijkomende subsidie dat die gebruik wordt voor begeleiding in de brede zin van het woord (bv extra maatschappelijk werkers aanwerven, begeleiding bij zoektocht naar job of woning op private huurmarkt…)

Als personen met het statuut van tijdelijke bescherming zich wensen in te schrijven voor een sociale huurwoning, dan kan dit als ze aan de voorwaarden voldoen waaronder de inschrijvingsvoorwaarde en de eigendomsvoorwaarde. 

De sociale verhuurders werden via een nieuwsflash geïnformeerd over hoe ze de inschrijvingsvoorwaarden concreet kunnen aftoetsen. Voor het aftoetsen van de eigendomsvoorwaarde verwijzen we naar deze FAQ op de website van Wonen-Vlaanderen. 

Bij erkende vluchtelingen of subsidiair beschermden is er een uitzondering voorzien: de (eventuele) eigendom in het land dat ze ontvlucht hebben, wordt beschouwd als een situatie van overmacht. 

Deze uitzondering geldt ook voor tijdelijk beschermden. Op zich is er dus geen probleem als tijdelijk beschermden zich inschrijven voor een sociale huurwoning bij een sociale verhuurder (als ze voldoen aan de voorwaarden), maar het is wel een duidelijk standpunt van het beleid dat ze geen voorrang kunnen krijgen bij de toewijzing van een sociale huurwoning net omdat er diverse opvangplaatsen voorzien zijn, specifiek voor tijdelijk beschermden. Bij sociale verhuurkantoren (SVK) kunnen er bijvoorbeeld geen punten voor woonnood toegekend worden. De SVK’s zijn hiervan op de hoogte gebracht.

Als tijdelijk beschermde krijg je toegang tot de Belgische publieke ziekteverzekering.

Je kan aansluiten bij de publieke ziekteverzekering als gerechtigde resident. Dat staat in een omzendbrief van RIZIV. De hoedanigheid van resident kan bewezen worden met het attest van tijdelijke bescherming of met het bewijs van registratie van DVZ, eventueel in combinatie met de bijlage 15. Wie nog geen bijlage 15 heeft ontvangen van de gemeente kan dus al aangesloten worden met één van de twee andere documenten. RIZIV raadt in dat geval de mutualiteiten aan om na te gaan of er wel degelijk een inschrijving in het Rijksregister is gebeurd, ten laatste op het einde van het tweede kwartaal dat volgt op het kwartaal van de aansluiting. Personen die dan nog niet in orde zijn met hun inschrijving in het Rijksregister zullen aangemoedigd worden om hun inschrijving bij de gemeente in orde te maken.

Als gerechtigde sluit je je aan bij een ziekenfonds naar keuze. Maak je zelf geen keuze, dan kan het OCMW helpen voor een aansluiting bij de Hulpkas voor ziekte en invaliditeitsverzekering (HZIV).

De aansluiting bij de publieke ziekteverzekering geldt met terugwerkende kracht vanaf de eerste dag van het kwartaal waarin het attest van tijdelijke bescherming of het bewijs van registratie werd afgegeven. Voorbeeld: registratiebewijzen en attesten die afgeleverd werden tot en met 31 maart 2022 zorgen voor een aansluiting bij de Belgische publieke ziekteverzekering vanaf 1 januari 2022.

Je hebt onder bepaalde omstandigheden recht op een verhoogde tegemoetkoming, en betaalt dus minder remgeld vanaf het moment van aansluiting, met terugwerkende kracht. Als je werkt, zal je op basis van de bijdragen van de werkgever verzekerd worden, en dus mogelijks niet in aanmerking komen voor de verhoogde tegemoetkoming, als je meer verdient dan het grensbedrag. In de RIZIV omzendbrief van 15 december 2023 (zie onderaan bij 'Meer info') verduidelijkt de overheid de werking rond de verhoogde tegemoetkoming voor personen met tijdelijke bescherming: personen die vóór 1 september 2023 hun attest tijdelijke bescherming hadden ontvangen konden zonder inkomensonderzoek het recht op de verhoogde tegemoetkomen genieten onder bepaalde omstandigheden. Voor personen die pas na 1 september hun attest hebben ontvangen is er wel een inkomensonderzoek nodig om eventueel in aanmerking te komen voor de verhoogde tegemoetkoming. Dit vergt dat de persoon zelf stappen zet en een aanvraag tot de verhoogde tegemoetkoming indient bij de gekozen mutualiteit.

Woon je bij een gastgezin, dan zal je als een apart gezin beschouwd worden voor de maximumfactuur.

RIZIV vraagt aan zorgverleners om hun facturatie voor tijdelijk beschermden (te herkennen via hun attest van tijdelijke bescherming of via een bewijs van aanmelding) uit te stellen tot de aansluiting bij de ziekteverzekering is geregeld.

Meer informatie over de uitgestelde facturatie, de verhoogde tegemoetkoming en de maximumfactuur is te vinden op de website van RIZIV.

Toekenning

Heb je het statuut van tijdelijke bescherming? Dan kom je in aanmerking voor maatschappelijke dienstverlening, onder andere equivalent leefloon, met je attest tijdelijke bescherming. Je moet je ook al hebben aangemeld bij een gemeente met het oog op de afgifte van de bijlage 15 en een hulpvraag hebben gesteld. Heb je nog geen bijlage 15? Dan kan je de aanmelding bij de gemeente met een ander bewijsstuk aantonen. In gemeenten die met een afsprakensysteem werken, kan dit bijvoorbeeld een afspraakbevestiging zijn.

Je komt op basis van je statuut als tijdelijk beschermde dus niet in aanmerking voor een leefloon (maatschappelijke integratie). Het Grondwettelijk Hof oordeelt dat er geen schending is van het gelijkheidsbeginsel, aangezien je wel in aanmerking komt voor het equivalent leefloon (maatschappelijke dienstverlening).

OCMW's kunnen zich gedurende de eerste drie maanden vanaf de hulpvraag beperken tot een sociaal onderzoek 'light'. Ze moeten je behoeftigheid vaststellen en voorkomen dat je via slechte kanalen wordt opgevangen. Het OCMW moet het kadastraal inkomen en de ziekteverzekering in Oekraïne niet nakijken. Een volwaardig sociaal onderzoek, inclusief huisbezoek, kan in een latere fase plaatsvinden. Het OCMW zal dan, via regelmatige contacten, nagaan of je nog aan de voorwaarden voldoet om recht te hebben op maatschappelijke dienstverlening.

Indien je nog uitkeringen vanuit het buitenland effectief ontvangt (bv. pensioen), moet het OCMW daar rekening mee houden. Indien een tijdelijk beschermde wordt gehuisvest bij een burger, heeft het inkomen van de burger geen invloed op de berekening van de bestaansmiddelen van de tijdelijk beschermden voor bepaling van het bedrag van het equivalent leefloon.

Het OCMW moet zoals bij elke financiële steunaanvraag de werkbereidheid analyseren. Het tijdelijk beschermingsstatuut laat immers toe dat de betrokkenen werken. 

De leeflooncategorie (samenwonend; alleenstaand; of met gezin ten laste) van het gastgezin en van de tijdelijk beschermden worden apart bepaald. De POD MI beveelt het volgende aan: 

• Gastgezin: als het gastgezin al (equivalent) leefloon ontving, blijft dezelfde leeflooncategorie behouden.
• Tijdelijk beschermde: de feitelijke situatie die voortkomt uit het sociaal onderzoek is bepalend.

Dakloze tijdelijke beschermden die voor de duur van de tijdelijke bescherming een woning vinden die als hoofdverblijfplaats kan dienen, kunnen éénmalig beroep doen op een installatiepremievanwege het OCMW.

Schorsing

De OCMW-wet voorziet geen specifieke regeling voor een verblijf in het buitenland. Echter, als de persoon afwezig is van het grondgebied, zijn de voorwaarden voor de maatschappelijke dienstverlening niet langer voldaan. De hulpvrager moet meewerken aan het sociaal onderzoek alsook een afwezigheid of een vertrek melden aan het OCMW. De regels voor een verblijf in het buitenland voorzien in de RMI-wet kunnen een houvast bieden. Dit houdt in dat als de mensen een equivalent leefloon ontvangen, het OCMW op de hoogte moet worden gebracht zodra de afwezigheid langer dan een week duurt wat quasi steeds het geval zal zijn bij een reis naar Oekraïne. Als de maximale termijn van verblijf in het buitenland verstreken is (4 weken), kan het equivalent leefloon geschorst worden. Het OCMW kan ook beslissen om verder te betalen in uitzonderlijke omstandigheden.  

Je kan je als tijdelijke beschermde inschrijven als werkzoekende bij de VDAB.

Sinds 16 mei 2023 ben je verplicht dit te doen als je (1) ingeschreven bent in een gemeente in het Vlaamse Gewest, (2) op beroepsactieve leeftijd bent en (3) niet werkt. De verplichting tot inschrijving geldt niet als je omwille van billijkheids-of gezondheidsredenen arbeidsongeschikt bent. Als werkzoekende ben je tevens verplicht om gevolg te geven aan de werkaanbiedingen die je krijgt van de VDAB, bewijs te leveren dat je actief naar werk zoekt en te reageren als je wordt opgeroepen door de VDAB. Hiervoor kan het OCMW gebruik maken van het GPMI (geïndividualiseerd project voor maatschappelijke integratie). Er is evenwel geen termijn voorzien waarbinnen je je moet inschrijven. Er is ook geen sanctie voorzien voor wie zich niet inschrijft. We publiceerden hierover een afzonderlijk nieuwsbericht. Hierover correct geïnformeerd worden is dus belangrijk. Deze informatieplicht ligt zowel bij de lokale besturen als bij de OCMW's.

Concreet werkt deze verplichting via een activering via het OCMW of via de VDAB nadat de VDAB maandelijks een lijst doorstuurt naar de OCMW's met de nieuw bij de VDAB ingeschreven tijdelijk ontheemden. De inschrijving van de tijdelijk beschermde als werkzoekende bij de VDAB is slechts een eerste element in het aantonen van de werkbereidheid.

Zie ook: Recht op OCMW-steun en Recht op inburgering.

Personen uit Oekraïne die tijdelijke bescherming hebben gekregen, hebben recht om te werken met een A kaart of een bijlage 15. De A kaart en bijlage 15 zullen ‘arbeidsmarkt: onbeperkt’ vermelden.

Lees meer over werken met tijdelijke bescherming.

Sinds 20 augustus 2022 ben je met een statuut van tijdelijke bescherming vrijgesteld van de verplichting houder te zijn van een beroepskaart om te werken als zelfstandige.  Je moet je wel nog steeds registreren als zelfstandige bij één van de erkende ondernemingsloketten.

De FOD Justitie publiceerde een brochure voor tijdelijk beschermden die aan het werk willen. Je vindt die in het Nederlands, Frans, Engels of Oekraïens.

Informatie over de erkenning van Oekraïense diploma's in België vindt je op de webpagina van NARIC.

Als je ontheemde bent uit Oekraïne en in 2023 in België hebt gewerkt, dan moet je een belastingaangifte indienen. Ingeschrevenen in het vreemdelingenregister die een papieren aangifte willen doen, moeten dit doen uiterlijk op 30-6-2024. Ingeschrevenen in het wachtregister hebben tot uiterlijk 22-11-2024. Voor het bewijs van verwantschap en personen ten laste kan de fiscus zich naast het rijksregister ook baseren op voorgelegde documenten en de feitelijke situatie. Ontheemden die in 2023 bij gastgezinnen verbleven, zijn fiscaal niet ten laste van dat gezin. Het gastgezin moet de ontheemde dan ook niet op de belastingaangifte als ten laste vermelden. Lees hier ons volledig nieuwsbericht.

• Lees de webpagina's 'meer Informatie over de belastingaangifte voor Oekraïense vluchtelingen' van de FOD Financiën
• Lees de webpagina's 'update  Fiscale impact voor Belgen die vluchtelingen/asielzoekers in huis opvangen' van de FOD Financiën

1. Vlaanderen: Groeipakket

   Tijdelijk beschermden met woonplaats in Vlaanderen hebben recht op de Vlaamse gezinsbijslagen: het groeipakket. Het recht op Groeipakket voor tijdelijk beschermde kinderen wordt opgestart bij inschrijving in het vreemdelingenregister.

   Wanneer een gezin met tijdelijke bescherming in een gastgezin verblijft, wordt de impact op het groeipakket van het gastgezin en het gezin met tijdelijke bescherming vermeden. De groeipakketinstanties beschouwen het gastgezin en het gezin met tijdelijke bescherming als afzonderlijke gezinnen als ze ingeschreven zijn onder dezelfde gezinssamenstelling. Aanmelding kan via een eenvoudige aanvraagmodule voor toeleiders van Oekraïense gezinnen.

   In een uitgebreide mededeling van 22 maart 2022 beschrijft het Vlaams Agentschap Uitbetaling Groeipakket hoe de uitbetalers de aanvragen van tijdelijk beschermden moeten behandelen.

2. Brussel: gezinsbijslagen

   Tijdelijk beschermden met woonplaats in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hebben recht op de Brusselse gezinsbijslagen. Elk kind met een attest tijdelijke bescherming en hoofdverblijfplaats volgens het rijksregister in één van de 19 gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, heeft recht op de Brusselse gezinsbijslagen.

   Een Omzendbrief van Iriscare van 21 april 2022<DOC TOEVOEGEN> bepaalt dat wanneer een Oekraïens gezin verblijft bij een gastgezin, er géén vermoeden geldt dat zij deel uitmaken van hetzelfde gezin.

Elke niet-begeleide minderjarige vreemdeling (NBMV) moet gemeld worden bij Dienst Voogdij. Dit zijn minderjarigen die niet begeleid worden door een persoon die het ouderlijk gezag of de voogdij over hen uitoefent. Lees meer over NBMV.

Dienst voogdij bevestigt dat zij niet-begeleide minderjarigen met Oekraïense nationaliteit een voogd zal toewijzen, ongeacht de verblijfprocedure (tijdelijke bescherming, internationale bescherming, bijzondere verblijfprocedure,...) en ongeacht de visumvrijstelling voor kort verblijf. Lees meer over de rol van de voogd en dienst voogdij.

1. Leerplicht minderjarigen en huisonderwijs

   Ieder kind vanaf 2,5 jaar heeft in België recht op onderwijs. Van 5 tot 18 jaar zijn kinderen in België leerplichtig. De leerplicht geldt vanaf de 60ste dag na inschrijving in het rijksregister in een Belgische gemeente. Het is niet nodig om te wachten tot de inschrijving in het rijksregister in orde is vooraleer een kind in te schrijven in een school. Het ontbreken van een rijksregisternummer is geen weigeringsgrond voor de schoolinschrijving.

   Er werd een online leerplatform opgestart door het Oekraïens ministerie. Kinderen uit Oekraïne die via deze weg onderwijs volgen, worden beschouwd als kinderen die huisonderwijs volgen. Om aan te tonen dat zij voldoen aan de leerplicht, moet dit gemeld worden door een verklaring van huisonderwijs in te dienen. Lees meer over de procedure voor een verklaring van huisonderwijs.

   Er zijn voor kinderen uit Oekraïne echter een aantal afwijkingen voorzien op de normale regels van huisonderwijs. Zo zijn kinderen uit Oekraïne die huisonderwijs volgen niet verplicht om zich te melden bij de examencommissie om examens af te leggen en dienen zij niet te slagen voor de examencommissie om toegelaten te worden tot huisonderwijs.

   De FOD Werk bevestigde ons dat ook jongeren die dit online onderwijs volgen als jobstudent kunnen werken (voor zover zij aan de overige leeftijds- en andere voorwaarden voldoen). Het criterium dat in aanmerking wordt genomen om te mogen werken met een studentencontract, is dat studeren je hoofdbezigheid is en dat werk duidelijk ondergeschikt is. Dit ongeacht of je onderwijs volgt in een school in België of in het buitenland, bijvoorbeeld via een online leerplatform.

   Lokale besturen die een nooddorp inrichten, kunnen een subsidie krijgen voor het faciliteren en ondersteunen van huisonderwijs voor kleuters en leerplichtige leerlingen. Dit bepaalt een Vlaams Decreet van 23 december 2022. Lees hier meer over deze subsidieregeling.

   Lees meer over huisonderwijs voor minderjarigen uit Oekraïne

   Lees meer over onderwijs in Vlaanderen voor minderjarigen uit Oekraïne

    

2. Hoger onderwijs en studietoelage

   In gevolge een Vlaams Onderwijsdecreet kan je sinds 1 augustus 2022 als student met het statuut van tijdelijke bescherming een studietoelage krijgen, op voorwaarde dat je ten laatste op 31 december 2022 tijdelijke bescherming genoot of dat je ouders tijdelijke bescherming genieten en je al sinds je minderjarigheid in België verblijft. Onder meer je gezinssituatie bepaalt de hoogte van de toelage. De vier categorieën zijn: (1) ten laste van je ouders of anderen, (2) gehuwd of samenwonend, (3) zelfstandig student of (4) alleenstaande student. Indien je uiterlijk op 31 december 2022 niet onder één van de drie eerste categorieën valt (en je aan de overige voorwaarden voldoet), kan je ten gevolge een Besluit van de Vlaamse Regering vanaf het academiejaar 2022-2023 een studietoelage krijgen als alleenstaande student.

   Lees meer over de studietoelage voor personen uit Oekraïne

   Lees meer over hoger onderwijs in Vlaanderen voor personen uit Oekraïne

    

3. Volwassenenonderwijs (bv. taalles)

   Om in te schrijven bij de centra voor volwassenenonderwijs (cvo) of de centra voor basiseducatie (Ligo) is er een wettig verblijf nodig.

   Als tijdelijk beschermde kan je je al inschrijven in volwassenenonderwijs met het attest tijdelijke bescherming, afgeleverd door DVZ. Ook de bijlage 15 (in afwachting van de afgifte van de A kaart) en de A kaart tonen wettig verblijf aan.

   Om te weten of er al dan niet een gedeeltelijke of volledige vrijstelling van inschrijvingsgeld is, kan je het Vademecum vrijstelling inschrijvingsgeld raadplegen.

   Lees meer op de website van de dienst Onderwijs van de Vlaamse overheid.

Tijdelijk beschermden zijn in Vlaanderen en Brussel rechthebbend maar niet verplicht om een inburgeringstraject te volgen (met een cursus maatschappelijke oriëntatie, een cursus Nederlands, inschrijving als werkzoekende bij VDAB of Actiris, optioneel een netwerk- en participatietraject, en trajectbegeleiding).

Het attest tijdelijke bescherming, afgeleverd door DVZ, is niet voldoende, er is ook een inschrijving in het Rijksregister nodig om inburgeringsgerechtigd te zijn (dus een bijlage 15, vakje 8, of een A kaart).

Wegens het groot aantal personen uit Oekraïne boden de agentschappen in Vlaanderen en BON in Brussel hen in 2022 en 2023 eerst online infosessies aan. Dat is onderdeel van een voortraject op maat. Daarna zou een volwaardig inburgeringstraject kunnen voortbouwen op het voortraject. Wie toch al sneller een gewone inburgeringstraject wilde starten, kon expliciet vragen om het gewone inburgeringscontract aan te gaan.

Vanaf 2024 bieden de agentschappen in Vlaanderen en Brussel meteen een gewoon inburgeringstraject aan tijdelijk beschermden aan. Lees hier meer.

Heb je een juridisch probleem en wil je een advocaat raadplegen? Neem dan contact op met het bureau voor juridische bijstand in jouw regio.

In sommige gevallen heb je recht op gratis bijstand van een advocaat. 

Binnen de Schengenzone

Oekraïners met een biometrisch paspoort mogen visumvrij reizen binnen de Schengenzone voor 90 dagen binnen een periode van 180 dagen, zoals dat ook geldt voor andere derdelanders uit visumvrije landen.

Als tijdelijk beschermde mag je binnen de Schengenzone reizen met je A kaart en een geldig paspoort. Heb je geen geldig paspoort? Dan moet je dat aanvragen bij de ambassade van je herkomstland. Zonder een geldige A kaart heb je een visum nodig.

In het najaar 2024 kondigden sommige EU-lidstaten (Duitsland, Frankrijk, Nederland) aan dat zij verstrengde grenscontroles invoeren. Dit verandert niets aan de voorwaarden om te reizen. Bij controle moet je je Oekraïens paspoort en je A kaart tonen.

Buiten de Schengenzone

Voor reizen buiten de Schengenzone zijn de regels voor 'gewone' derdelanders van toepassing. 

Naar Oekraïne

Als tijdelijk beschermde moet je je Oekraïens rijbewijs niet langer inwisselen na 180 dagen. Heb je als tijdelijk beschermde een geldig rijbewijs dat door Oekraïne werd afgegeven, dan wordt dit rijbewijs ook erkend op het grondgebied van de Europese Unie, en dit voor de duur van de tijdelijke bescherming. Je moet geen gelegaliseerde vertaling of internationale rijvergunning vragen. Dit bepaalt een EU-Verordening die van kracht is sinds 27 juli 2022.

De lidstaten mogen wel vragen dat een paspoort, een document van tijdelijk verblijf of een ander passend document wordt overgelegd om de identiteit van de houder van het rijbewijs te verifiëren.

Deze Verordening voorziet ook maatregelen voor de verlenging van de geldigheid en voor het geval van verlies of diefstal van de rijbewijzen.

Ook voor de inschrijvingsplicht is er een uitzondering. Heb je tijdelijke bescherming, dan moet je je voertuig dat al is ingeschreven in je land van herkomst niet inschrijven in België. Deze uitzondering geldt voor de duur van de tijdelijke bescherming. Opgelet, je voertuig moet nog steeds verzekerd zijn door een verzekering die geldig is in België.

Als tijdelijk beschermde kan je een gewone bankrekening openen. Maar een bank is vrij om je als klant te weigeren. Als ze weigert, hoeft ze daarvoor geen reden op te geven.

Als je als klant geweigerd wordt, kan je een basisbankdienst aanvragen. Iedereen die legaal in de Europese Unie verblijft, heeft recht op de basisbankdienst. Hiervoor volstaat het attest van tijdelijke bescherming. Dat staat in de FAQ van Febelfin. Ook een bijlage 15 en een A kaart zijn mogelijk.

Lees meer over de basisbankdienst.

Documenten afgeleverd door Oekraïne moeten in principe worden voorzien van een apostille.

De bevoegde instanties, zoals aangegeven op de website van de Conferentie van den Haag, zijn:

Een apostille kan, mits volmacht, ook aangevraagd worden door een derde. Een dergelijke volmacht kan worden bij het Oekraïens consulaat in België.

Afstamming op aangifte en burgerlijke staat op verklaring

De Omzendbrief van 1 maart 2023 heeft de Omzendbrief van 9 maart 2022 van het Rijksregister, alsook de aanvullingen daarop, vervangen. 

In de Omzendbrief wordt de mogelijkheid toegelicht om een afstammingsband ‘op aangifte’ te registreren voor personen onder tijdelijke bescherming. Hiervoor werden codes 40 en 41 gecreëerd onder IT 110/114, zie de instructies met betrekking tot afstamming. 

Ook de burgerlijke staat kan vanaf 29 maart 2022 ‘op verklaring’ geregistreerd worden voor personen onder tijdelijke bescherming. De instructies met betrekking tot de burgerlijke staat op verklaring geven hierover meer praktische uitleg.

Voor beide registraties is het echter niet geheel duidelijk wat de precieze strekking is en wat de rechtsgevolgen zullen zijn. Zie daarover ook de nieuwsbrief van Burgerzaken Vlaanderen.

Het is belangrijk om voor ogen te houden dat er geen wettelijke geldigheidstermijn is voorzien voor buitenlandse documenten. Vaak hanteren Belgische instanties een standaard maximum ouderdomstermijn van documenten. Een afschrift van een buitenlands document zou dan maximum 6 maanden oud mogen zijn, of voor andere instanties maximum 1 jaar.

Hoewel het in sommige gevallen gerechtvaardigd kan zijn om te controleren dat het afschrift de meest actuele toestand reflecteert, met alle randmeldingen erbij, schrijft de wet nergens voor dat een afschrift slechts 6 maanden of 1 jaar oud mag zijn. De Vaste Commissie inzake de Burgerlijke Stand bevestigde hierover expliciet dat men de nodige soepelheid moet hanteren, rekening houdend met de moeilijkheidsgraad om bepaalde documenten te bekomen.

De huidige situatie in Oekraïne kan één van die factoren zijn die het aannemelijk maakt dat het zeer moeilijk, zo niet onmogelijk is om recente afschriften van bepaalde documenten te bekomen.

Indien het werkelijk onmogelijk is om de oorspronkelijke akten in het land van herkomst te bekomen, bestaat de mogelijkheid om een vervangend vonnis te vragen aan de familierechtbank in België. Artikel 26 Burgerlijk Wetboek voorziet die mogelijkheid indien de oorspronkelijke akte is verloren gegaan of vernietigd. De vernietiging of het verlies en de inhoud van de akte kan men bewijzen door geschriften, door andere authentieke bronnen of door getuigen. Deze mogelijkheid staat ook open voor buitenlandse akten die men onmogelijk kan bekomen. Eens er een Belgisch vonnis is, geldt dat vonnis als een volwaardige vervanging van de oorspronkelijke akte en zal dat vonnis voor alle toekomstige situaties gebruikt kunnen worden.

Indien men een Oekraïense akte van de burgerlijke stand nodig heeft en men kan aantonen dat het onmogelijk is om die te bekomen, kan men beroep doen op deze procedure in België.

Indien men een Oekraïens vonnis moet voorleggen om een bepaalde situatie voldoende te staven en/of te regelen, is het goed om voor ogen te houden dat ook de Belgische rechter soms uitzonderlijk bevoegd kan zijn in zaken waar men zich normaal gezien tot de Oekraïense rechter zou moeten wenden. Artikel 11 WIPR bepaalt namelijk dat de Belgische rechters uitzonderlijk bevoegd zijn wanneer het onredelijk zou zijn te eisen dat de vordering in het buitenland wordt ingesteld.

Voor de bescherming van kinderen gelden er bijzondere bevoegdheidsregels, zoals vastgelegd in artikel 6, lid 1 van het Verdrag van ’s-Gravenhage van 1996.